Een op de vijf Nederlandse kerken is geen kerk meer
Een op de vijf kerkgebouwen in ons land is niet meer in gebruik als kerk. Van de bijna 6900 kerken in Nederland hebben een kleine 1400 een nieuwe bestemming gekregen. De meeste herbestemde kerken hebben nu een culturele of maatschappelijke functie, zijn veranderd in een woonhuis of appartementencomplex, of zijn in gebruik als bedrijfsruimte. Dat blijkt uit onderzoek van Trouw.
Tot nu was er geen goed overzicht van het aantal kerkgebouwen en herbestemmingen in Nederland, ondanks de vaak emotionele discussie over hoe de toekomst van dit religieus erfgoed kan worden veiliggesteld. In veel steden en dorpen wordt soms jarenlang gediscussieerd en geprocedeerd over wat er met de kerkgebouwen moet gebeuren als geloofsgemeenschappen ze niet langer kunnen onderhouden. Omdat het om bijzondere gebouwen gaat die zich lang niet altijd eenvoudig laten aanpassen, verloopt herbestemming vaak moeizaam.
Door ontkerkelijking en vergrijzing zullen in de komende jaren nog honderden of zelfs duizenden kerkgebouwen leeg komen te staan, verwachten deskundigen. Gezien de vaak centrale en gezichtsbepalende ligging van kerken heeft die grootschalige herbestemming van de gebouwen grote invloed op dorpen, wijken en steden.
Religieuze functie
Kardinaal Eijk voorspelde vorig jaar dat in het aartsbisdom Utrecht over tien jaar nog hooguit 15 van de 280 kerken in gebruik zullen zijn. CIO-K, de organisatie die namens de kerken in Nederland bij de overheid aan tafel zit, schatte in 2016 dat 30 tot 80 procent van de kerken zijn religieuze functie zal verliezen. De vraag is of al dat religieus erfgoed behouden kan blijven.
Trouw combineerde in het onderzoek naar herbestemming van kerken de gegevens van architectuurhistoricus Herman Wesselink (die promoveerde op een onderzoek naar Nederlandse kerkenbouw tussen 1800 en 1970), de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de door vrijwilligers bijgehouden online database Reliwiki en een lange reeks aan andere online bronnen. Nederland telt in totaal een kleine 6900 kerkgebouwen, blijkt uit het onderzoek. De ruim 1200 kerken van voor het jaar 1800 zijn vrijwel allemaal rijksmonumenten. Van deze panden is 20 procent herbestemd. Die herbestemde kerken hebben voor het overgrote deel (80 procent) een culturele of maatschappelijk functie gekregen, bijvoorbeeld als wijkcentrum, museum of theater.
Culturele of maatschappelijke bestemming
Het percentage herbestemmingen van kerken die zijn gebouwd tussen 1800 en 1970 ligt duidelijk hoger: een kwart van die ruim 4600 gebouwen kreeg al een andere functie. Van die herbestemde kerken werd een derde verbouwd tot woning of appartementencomplex. Zo’n 20 procent is op een cultureel of maatschappelijke manier herbestemd. Bijna 15 procent is in gebruik als kantoor of bedrijfsruimte. Het lukt lang niet altijd, maar vaak wordt ernaar gestreefd een kerk die leeg is komen te staan een nieuwe functie te geven waar de hele gemeenschap iets aan heeft. Een goed voorbeeld daarvan is de Petruskerk in Vught, die na een grondige verbouwing sinds 2018 ruimte biedt aan onder andere de bibliotheek, het Vughts Museum, de Wereldwinkel en een welzijnsstichting.
Niet zelden verkoopt de kerkelijke gemeente haar gebouw om het vervolgens op zondagen te huren voor kerkdiensten. De protestantse gemeente van Groenlo komt bijvoorbeeld nog elke zondag samen in het koor van de Oude Calixtuskerk. Het gebouw is nu in handen van een stichting die de kerk zo verbouwde, dat delen van de kerk kunnen worden verhuurd. Hoeveel kerken er na 1970 precies zijn gebouwd en welk deel daarvan inmiddels een andere bestemming heeft gekregen, is nog niet helemaal in kaart gebracht. Experts schatten dat van de ongeveer 6900 kerkgebouwen in Nederland een kleine duizend na 1970 zijn gebouwd. Een verwaarloosbaar aantal van die kerken – maximaal 3 procent – heeft een andere bestemming gekregen.
In het onderzoek van Trouw zijn de verdwenen kerken niet meegenomen. Van de kerken uit de bouwperiode 1800-1970 zijn dat er zo’n tweeduizend.
Lees de rest van het artikel op Trouw.nl